Лугъат
1918. – № 67. – İyül 17.
Türk cihanınıñ büyük haqanı, Türkiyeniñ uluğ padişahı, umum alem-i islâmın şanlı halifesi büyük Sultan Mehmed Reşad hazretleriniñ temmuz 3-de vefat itdigi qara haberini büyük bir teessüf, derin bir tesirle oqudıq.
Sultan Mehmed Reşad hazretleri Türkiye sultanlarınıñ eñ büyüklerinden biri olmaqle beraber eñ hürriyetperver, eñ milletperver ve eñ vatanperver bir türk hükümdarı idi. Mart 31 vefasını meydana ketirmekle hürriyet, meşrutiyete hiyanet iden merhum Abdulhamidin hal’inden soñra 1909 senesi nisan 14-de Türkiye imperatorlığı tahtına cülus eyleyen Sultan Mehmed Reşad hazretleri, Türkiyeniñ canlanmasını türkligin dirilmesinde kören genç türklerle beraber kitmiş, qanun esası meşrutiyete sadıq qalaraq Türkiyede hürriyet ve meşrutiyetin taqviyesine, memleketin imar ve ihyasına türk ve türkiyelilerin maddiy ve maneviy teraqqi ve tealisine soñ nefesine qadar çalışmış büyük bir türk haqanı idi.
Türkiye sultanları miyanında kendisini milletine tebaasına eñ ziyade sevdirmeye, umum türk ve islâm dünyasını maqam-ı hilâfete daha ziyade bağlamaya muvaffaq olan ancaq Sultan Mehmed Reşad hazretleridir dinilse mübalâğa olmaz.
Cennetmekân uluğ Mehmed Reşad hazretleri doquz senelik müddet sultanatında hiç bir vaqıt milletiniñ arzusından ayırılmamış, milletiniñ hiç bir emeline qarşu kitmemiş, belki her zaman arzu ve arayi millete hareket eylemiş büyük bir haqan; halim, şefiq, raqiq qalbli faqat ciddiy, metin ve umum alem-i İslâm menafine hadim-i qatiy bir siyaset taqib idekelmiş qıymetli bir hükümdar, şanlı bir halife idi.
Sultan Mehmed Reşad hazretleri eñ küçük vaqalardan pek müteessir olacaq bir qalb sahibi iken, eñ büyük, müdhiş vaqa ve hadiselerden de asla ümidsizlenmez, onlara qarşu sabır ve tahammül kösterirdi.
Sultan Mehmed Reşad hazretleri bütün manasıyle «Ğazi» unvan-i celilini qazanmış bir padişah, bir halife idi. Cihan Muharebesinde kördigi muvaffaqiyetler buña eñ adil bir şahiddir. Türkiyeniñ tekrar canlanması, eski sultanlar zamanında ğayıb idilen vilâyetlerin tekrar Türkiyeye keçmesi, Türkiyeniñ, kerek dostları ve kerek düşmanları nazarında haysiyet ve vaqarınıñ yükselmesi, Qafqasiyada türklerin, müslimanlarınıñ arzularına muvaffaq ahalliy hükümetler tesisi ve bu hükümetlerle Türkiye arasında olacaq sulh konferentsiyalarınıñ İstanbul uleması kibi Türkiye içün pek faideli işlerin hep cennetmekân Sultan Mehmed Reşad hazretleriniñ sultanatı devrinde meydana kelmesi kendisiniñ şan ve şerefini daha ziyade artdırmışdır.
Sultan Mehmed Reşad hazretleri, kendi seleflerine bilhassa Sultan Abdulhamide tamamen zıd olan bir siyaset taqib idiyurdı. Onıñ selefleri olan haqanlar tecdid, teraqqi tarafdarlarını, hürriyet meşrutiyet sahiblerini mahbüslere, zindanlara, menfalara atdıqları halda Sultan Mehmed Reşad hazretleri hürriyet, meşrutiyet, teraqqi ve tecdid tarafdarları olan genç türklere el tutmış, onlarle beraber hareket itmiş ve hiç bir işinde türk gençliginden ayırılmamış hürriyetperver, meşrutiyetperver büyük bir hükümdar oldığını işleriyle hareketleriyle isbat eylemişdir.
Sultan Mehmed Reşad hazretleri Sultan Abdulhamid emiriyle 28 sene qadar bir müddet mecus bulunmışdır. Mecusiyeti esnasında şir ve edebiyatle oğraşmışdır. Cennetmekân şir ve edebiyatı pek severdi. Türk ve fars lisanlarında şirler yazıyurdı. Bu nüshamızda Mehmed Reşad hazretleriniñ Canaq-Qal’a ve Kelibüli muharebelerinde askeriniñ kördigi muvaffaqiyet-i azimeniñ taht tesiri altında yazdıqları Menzume-i Hümayunlarını derc idiyurız. Bu manzime-i hümayundan dahi añlaşılacağı vech üzere Sultan Mehmed Reşad hazretleri büyük de bir şair idi...