Къартбабам акъкъында хатырлавлар

Сизинъ разылыгъынъыз иле озюм ич бир вакъыт корьмеген, амма мен адынен гъурурлангъан къартбабам акъкъында икяе этмеге истейим.

Якъуб Шакир Али - шаир, языджы, маарифчи ве Исмаил Гаспринский ишлерининъ девамджысыдыр. 1960-1970-нджи сенелери Эшреф Шемьи-заденинъ муаррирлигинде чыкъкъан къырымтатар эдебияты хрестоматиясында Якъуб Шакир Алиге багъышлангъан кириш сёзюнде къартбабам шаир-аксинкъиляпчы, деп адландырылгъан эди. О вакъыт бабам бунъа пек дарылгъан ве ачувлангъан эди (биз, къырымтатарларнынъ, джаныны агъыртмакъ пек къолай ве бу неден олгъаныны анълайышлыдыр). Амма, фикиримдже, бунъа джаны агъырмаса да олур эди. Эшреф агъа бизим сабыкъ къомшумыз ве бабамнынъ досту оларакъ, КГБ мезкюр макъалени кечирмеси ичюн элинден кельгени къадар япты. Бабама аксинкъиляпчы, диерек истер-истемез, бугуньки куньге коре, оны намуслы ве мерд косьтерип къыймет кести.

  Инкъиляптан эвель Якъуб Шакир Али къырымтатарларны яхшы яша­йыш огърунда курешкен Русие инкъилябий арекетине къошулмагъа чагъыра эди. Инкъиляптан сонъ исе бу «яхшы яша­йыш» къырымтатарларгъа ич бир яхшылыкъ кетирмейджегини анълап, пантюркизм гъаелерини таркъатувгъа мейиль берди. О, Тюркие ве Къазангъа барып, бу гъаелерге къолтуткъан меслекдешлеринен, ерли зиялылар ве сиясетчилернен корюшип, алякъалар къурды. Табиий ки, онынъ бойле фаалиети большевиклер акимиетининъ сиясетине зыт олып, аит органларнынъ дикъкъатыны джельп этмей кечмеди.

Къартбабам яшлайын, ол­гъаны-оладжагъы 40 яшында вефат этти. Бабам, оны къардашлары, мектепкедже ча­гъында олгъан Мухтар ве Айдер агълап къаршылагъанларыны хатырлай эди. Бу - къорантамыз ичюн бекленильмеген фаджиа олды. Даа якъында къартбаба балаларны Багъчасарай этрафында оськен къызылчыкъ ве фындыкъны джыймагъа алып кете эди.

Къартбабамнынъ вефаты вакъытсыз эди, амма бабам бунынъ себебини ерли органларгъа юклегенини бир вакъыт эшитмедим. Ресмий версиягъа коре, къартбабамыз веремден кечинген. Амма акъи­къатта не олгъаныны ким биле?

О кечинген сонъ, Багъчасарайдаки эвимизге чонтукъ тонлы адамлар тешриф буюрып, къартбабамызнынъ эльязмаларыны сорагъанлар. Олар гуя онынъ музейини ачмакъ ниетинде олып кельгенлер. Къартанам къоркъкъанындан оларгъа эр шейни берген.

Амма эльязмалар гъайып олма­гъанлар. 1970 сенеси мен арбий эким оларакъ, ара-сырада Москвагъа барып турдым. Бир сефер бабам мени сабыкъ СССРде энъ чокъ китаплар сакълангъан Ленин адына меркезий китапханеге барып, анда Якъуб Шакир Алининъ иджадынен не къадар малюмат къалгъаныны сорамамны риджа этти. Офицер-эким урбасы манъа ярдым этти, гъалиба, мен къырымтатар эдебияты болюгине кирип олдым. Анда мени орта яшында бир татар апайы мемнюнликнен къаршылады. Мен Якъуб Шакир Алининъ торуны олгъаныны бильген сонъ, мени къучакълады ве бир талай меджмуа ве эльязмаларны кетирди. Къартбабамнынъ чокъусы эсерлери арап уруфатында язылгъан экен. Мен апайгъа арапча окъуп оламайджагъымны айткъанымда о да языкъсынып: «Бутюн белямыз шундадыр», - деди.

О вакъыт мен бу сёзлернинъ фаджиалы теренлигини анъламагъан эдим. Торун къартбабасынынъ язгъан шейлерини анъламаса, девирлер багъы узюле. Несильни баба-деделеринден суньий шекильде айыргъаны геноциднинъ джисмий ёкъ этювден де бетер бир шекилидир. Халкънынъ сайысыны тиклевге бакъкъанда, медениет ве маневиятыны тиклемек къыйынджадыр. Бунъа бир къач несиль керек ола.

Халкъымызнынъ медений ве маневий дегерликлерини къорчалагъан уфакъ къадын озь сёзлеринен айны бу фикирлерни манъа анълатмакъ истеген эди.

Бугуньде Якъуб Шакир Алининъ шиирлери къырымтатар мектеплери ичюн чыкъарылгъан дерсликлерге кирсетильди.

Рефат ШАКИР-АЛИЕВ,

Австралия.

«Altabash»   меджмуасындан.

Ресимде: Якъуб Шакир Али (ресимде сызычыкънен косьтерильген) Исмаил Гаспринскийнинъ дженазесинде.